In het kader van een collectieve schuldenregeling moet een schuldeiser aangifte doen van zijn schuldvordering bij de schuldbemiddelaar. Hij doet dat uiterlijk een maand na toezending van de beschikking van toelaatbaarheid (artwork. 1675/9, §2 Ger.W.). De schuldeiser krijgt standaard wel een tweede kans; indien hij niet binnen voormelde termijn aangifte van schuldvordering deed, brengt de schuldbemiddelaar hem ervan op de hoogte dat hij over een laatste termijn van vijftien dagen beschikt. Een derde kans is er echter niet. Indien de aangifte niet binnen die ultieme termijn werd gedaan, wordt de betrokken schuldeiser geacht afstand te doen van zijn schuldvordering. Gevolg daarvan is dat hij het recht verliest zich te verhalen op de schuldenaar en de personen die voor hem een persoonlijke zekerheid hebben gesteld. Hij herwint dat recht (slechts) in geval van afwijzing of herroeping van de aanzuiveringsregeling (artwork. 1675/9, §3 Ger.W.).
Het Grondwettelijk Hof oordeelde in een arrest van 19 september 2024 dat artikel 1675/9, §3 Ger.W. het eigendomsrecht niet onredelijk beperkt. Meer precies was de vraag of de sanctie waarin de paragraaf voorziet in geval van niet-tijdige aangifte van schuldvordering – het geacht worden afstand te doen van schuldvordering – en die de rechter moet opleggen in geval van onsuccesvolle wettige verwittiging van de schuldeiser, een onevenredige inperking van het eigendomsrecht vormt.
In casu had een man met een verstandelijke beperking geen tijdige aangifte van schuldvordering gedaan, hoewel hij tweemaal, conform artwork. 1675/9, §2 en §3, op de hoogte werd gesteld van de noodzaak daartoe. Hoewel de schuldvordering was vermeld in het verzoek tot collectieve schuldenregeling, werd zijn schuldvordering niet opgenomen in het ontwerp van minnelijke schuldenregeling, bij toepassing van artwork. 1675/9, §3 Ger.W.
De raadsman van de schuldeiser werpt op dat (i) zijn cliënt het belang van de brieven die hem werden gericht niet appropriate kon inschatten, (ii) de schuldvordering van zijn cliënt niet kan worden kwijtgescholden overeenkomstig artwork. 1675/13 Ger.W., zodat de verwerping van de schuldvordering ook het algemeen belang schaadt, en (iii) de schuldvordering werd opgenomen in het verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling, zodat ermee rekening moet worden gehouden in de regeling. De schuldeiser houdt voor dat artikel 1675/9, §3, in zoverre het de rechter niet toelaat om die sanctie te appreciëren en al dan niet uit te spreken, een schending van het eigendomsrecht en het gelijkheidsbeginsel inhoudt. Hij vraagt het Arbeidshof te Gent daarom een prejudiciële vraag te stellen aan het Grondwettelijk Hof.
Een uitspraak over de rol van de schuldbemiddelaar en van de rechter, in het geval dat geen (tijdige) aangifte wordt gedaan van een niet kwijtscheldbare schuldvordering die opgenomen was in het verzoekschrift tot schuldenregeling, lijkt van het Hof van Cassatie te moeten komen. Het Arbeidshof stelde dan ook de volgende prejudiciële vraag, die (slechts) peilt naar de verenigbaarheid van de « dwingende » sanctie van artwork. 1675/9, §3 Ger.W. met het eigendomsrecht:
« Schendt artikel 1675/9, § 3 van het Gerechtelijk Wetboek in de mate volgens dit artikel de schuldeiser die niet binnen de in dit artikel voorziene termijn zijn schuldvordering indient in de collectieve schuldenregeling van zijn schuldenaar, geacht moet worden afstand te doen van zijn schuldvordering en dit artikel de rechter niet toelaat om deze vermoede afstand te appreciëren en al dan niet uit te spreken, het in artikel 16 van de Grondwet en artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens beschermde recht op eerbiediging van de eigendom ? »
Het Hof oordeelt dat geen schending voorligt ; artwork. 1675/9, §3 vormt een voorzienbare, verantwoorde en proportionele beperking op het eigendomsrecht. Het Hof citeert uit de parlementaire voorbereiding van de moist van 13 december 2005 (B.3.2) en verwijst onder meer[1] naar de volgende proceseconomische overweging (die ook aan de grondslag ligt van de sanctie) : « het in elke zaak overlaten aan de rechter om te beoordelen of de gebeurlijke niet-tijdige indiening van de aangifte moet worden gesanctioneerd (…), zou niet alleen tot een vertraging van de process van collectieve schuldenregeling kunnen leiden, maar zou ook aanleiding kunnen geven tot uiteenlopende rechterlijke beslissingen en derhalve tot rechtsonzekerheid. » (B.11.1).
Het Hof verwijst verder naar Cass. 19 maart 2018, waarin werd geoordeeld dat de omstandigheid dat de schuldvordering reeds in het verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling werd vermeld, de schuldeiser niet ontslaat van de verplichting om aangifte van schuldvordering te doen.
Het Hof maakt daarbij wel een fout : het stelt (B.3.3) dat « de in artikel 1675/9, § 3, van het Gerechtelijk Wetboek bedoelde sanctie geen uitdoving van het recht van de schuldeiser [inhoudt], maar een verval van het recht om aan de process van collectieve schuldenregeling deel te nemen, met verlies van het recht om een terugbetaling te verkrijgen (…) » Het verwijst daarbij naar het vernoemde cassatiearrest. Dat arrest stelt echter (zie ook de conclusie van a-g GENICOT), conform de bewoording van het artikel, dat de « sanctie » bestaat uit de (geachte) afstand van de schuldvordering – niet slechts de afstand van het recht om, vanwege de schuldvordering, deel te nemen aan de schuldenregeling. De sanctie « ne concerne pas le droit procédural mais bien le droit substantiel, le « fond » du droit. » Het betreft dus wel degelijk een ‘uitdoving’ van het subjectief recht van de schuldeiser. Vandaar dat de schuldvordering dient te ‘herleven’ bij afwijzing of herroeping van de minnelijke schuldenregeling.
Interessanter zijn evenwel de overwegingen van het Hof waarin het aangeeft hoe een rechter wel rekening kan houden met de concrete feiten van het geding om een wettelijke afstand van schuldvordering te voorkomen.
Het Hof oordeelt onder meer dat “de onmogelijkheid om de draagwijdte van een kennisgeving te begrijpen die voortvloeit uit de mentale toestand van een procespartij, afhankelijk van de omstandigheden van de zaak, als een geval van overmacht worden beschouwd”, zodat het ‘vermoeden’ van afstand kan worden weerlegd.[2] Een al te formalistische toepassing van de overmachtsleer is het Hof niet genegen (B.11.2).
De niet-tijdige aangifte door de schuldeiser zou ook kunnen worden gezien als een nieuw feit dat de aanpassing of de herziening van de aanzuiveringsregeling rechtvaardigt, zoals bedoeld in artikel 1675/14, § 2, derde lid Ger.W. Daaromtrent stelt het Hof huge dat “de speelruimte waarover de rechter beschikt, volledig behouden [moet] blijven zo males wenst dat het geheel van mogelijke situaties tijdens de process kan worden aangepakt ». (B.11.2) Proceseconomisch is deze optie echter niet ideaal.
Dat geldt evenzeer voor de derde uitweg die het Hof ziet. Het Hof stelt dat “de weigering om rekening te houden met een niet tijdig ingediende schuldvordering in bepaalde omstandigheden ook een vorm van rechtsmisbruik kan uitmaken.” (B.11.2)
De sanctie van artwork. 1675/9, §3 Ger.W. kan dus niet in elk geval worden geapprecieerd, maar vele wegen leiden naar Rome.
[1] Zie, voor verdere toelichting, F. POLIS, “Grondwettelijk Hof acht sanctie bij laattijdige aangifte van schuldvordering in collectieve schuldenregeling niet strijdig met recht op eerbiediging van eigendom – GwH 19 september 2024”, TBH 27 september 2024, hier raadpleegbaar.
[2] Het Hof verwijst naar EHRM, 15 juni 2006, Lacarcel Menendez t. Spanje, ECLI:CE:ECHR:2006:0615JUD004174502, § 39, over het recht op toegang tot de rechter.